Grypa – pytania i odpowiedzi
Czy można się bronić przed zarażeniem grypą? Jeśli tak to w jaki sposób?
Istnieje powszechne i błędne przekonanie, że grypa nie jest chorobą poważną czy zagrażającą zdrowiu i życiu. Niestety jej przebieg może być związany z wystąpieniem ciężkich powikłań pogrypowych a nawet zgonu. Z powodu grypy na świecie umiera co minutę 1 osoba. Do powikłań grypy zaliczamy: zapalenie płuc, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, mózgu, nerwów, zaostrzenie przewlekłych chorób serca, płuc, cukrzycy.
W sezonie grypowym w Unii Europejskiej zakażonych wirusami grypy jest 25 – 100 milionów osób a koszt związany z leczeniem grypy i jej powikłań a także z absencją chorych pracowników wynosi 6–14 mld euro rocznie. Najskuteczniejszą obroną przeciwko grypie jest szczepionka. Coroczne szczepienie zaleca się wszystkim osobom, które ukończyły 6 miesiąc życia. W szczególności szczepienie powinno być wykonywane u osób ze zwiększonym ryzykiem ciężkiego przebiegu choroby i wystąpienia powikłań grypy. Są to osoby w wieku powyżej 65 lat lub poniżej 5 lat, otyłe (BMI ≥40), z przewlekłymi chorobami płuc, serca, nerek, wątroby, ze słabą odpornością, z cukrzycą, oraz kobiety w ciąży (zwłaszcza II i III trymestr). Na grypę umiera 1–5/1000 osób, które zachorowały, a wśród osób po 65 roku życia. śmiertelność sięga 1%. W Polsce w ostatnich latach stale zwiększa się zarówno zachorowalność, jak i liczba hospitalizacji z powodu grypy i chorób grypopodobnych.
Oprócz szczepionki w ramach profilaktyki wskazane jest przestrzeganie higieny rąk, oraz noszenie maski na twarz, zarówno przez osobę chorą jak i osoby pozostające w bliskim kontakcie z chorym. Konieczne jest częste mycie rąk wodą z mydłem, w szczególności po toalecie nosa lub zasłanianiu ust podczas kichania i kaszlu. Ręce należy myć wodą z mydłem przez 20 sekund, a następnie osuszyć ręcznikiem jednorazowym. Dodatkowo powinno się wcierać środek na bazie alkoholu w dłonie, aż do wyschnięcia. Jeśli zachoruje ktoś z domowników, noszenie maseczki w domu i ścisła higiena rąk przestrzegane przez wszystkich w domu przez 7 dni mogą zmniejszyć ryzyko zakażenia innych współmieszkańców o ponad 50%. W sezonie epidemicznym grypy warto unikać tłumu, masowych zgromadzeń, dotykania niemytymi rękami ust, nosa i oczu. Należy często dokładnie wietrzyć pomieszczenia.
Jak odróżnić grypę od przeziębienia?
Nie ma typowych objawów charakterystycznych tylko dla wirusa prawdziwej grypy. Jej łagodny przebieg często bywa mylony z przeziębieniem, wywołanym przez inne wirusy. Rozpoznanie grypy należy rozważyć w sezonie epidemicznym u każdego chorego z gorączką, bólem gardła lub kaszlem. Pewne rozpoznanie można postawić po wykryciu wirusa grypy w materiale pobranym od chorego z dróg oddechowych. Wykonanie takiego badania zalecane jest u osób z wysokim ryzykiem powikłań pogrypowych oraz w przypadku ciężkiego przebiegu choroby. Blisko połowa zakażonych wirusem grypy nie rozwija żadnych objawów choroby, co jest szczególnie niebezpiecznym zjawiskiem epidemiologicznym dla wszystkich innych osób z otoczenia.
Co zrobić, jeśli złapie nas grypa? Czy szybka reakcja pomoże w szybszym leczeniu?
W przypadku wystąpienia typowych objawów grypy w sezonie grypowym (gorączka, dreszcze, ból mięśni, głowy, gardła, suchy kaszel) zalecana jest jak najszybsza izolacja chorego i tzw. leczenie objawowe: odpoczynek w łóżku, picie dużej ilości płynów, leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe (paracetamol, ibuprofen). Nie należy podawać kwasu acetylosalicylowego u dzieci i młodzieży do ukończenia 18 roku życia. W razie potrzeby można stosować leki przeciwkaszlowe, leki kurczące naczynia błony śluzowej nosa, izotoniczne lub hipertoniczne roztwory soli do nosa. Izolacja chorych zalecana jest przez okres 7 dni od wystąpienia objawów. Jeśli objawy trwają dłużej okres izolacji należy wydłużyć do 24 godzin po ustąpieniu gorączki i ostrych objawów ze strony układu oddechowego. Należy pamiętać o dodatkowych zasadach higieny rąk i maseczkach na twarz.
Czy w przypadku objawów grypy konieczna jest wizyta u lekarza? Czy możemy poradzić sobie z grypą sami?
Choroba zwykle ustępuje samoistnie po 3–7 dniach. Jeśli objawy choroby nie ustąpią należy zgłosić się do lekarza. Podobnie w przypadku wystąpienia nowych, nietypowych objawów, takich jak np. duszność, krwioplucie, bóle w klatce piersiowej, zawroty głowy, zaburzenia świadomości, drgawki. Wspomniane osoby z grupy ryzyka powikłań powinny udać się do lekarza już na początku choroby aby otrzymać receptę na lek przeciwwirusowy oraz wskazówki jak należy go stosować.
Szczepić czy nie szczepić? Dla kogo wskazane są szczepionki przeciwko grypie? Jaka jest ich skuteczność w obliczu mutujących wirusów?
Szczepionka na grypę jest zalecana dla każdego, kto chce zmniejszyć ryzyko zachorowania na grypę oraz ryzyko wystąpienia groźnych dla zdrowia i życia powikłań pogrypowych. Wirusy grypy stale zmieniają swój skład antygenowy, czyli mutują. Ponad 100 krajów prowadzi coroczne monitorowanie zachorowań na grypę, dzięki czemu można z bardzo dużym prawdopodobieństwem określić jak będą rozprzestrzeniać się wirusy grypy i który z nich wywoła większość zachorowań. Na podstawie tej wiedzy WHO przygotowuje na aktualny sezon grypowy trójwalentną szczepionkę (2 rodzaje grypy A i jeden grypy B) oraz czterowalentną (2 x A i 2 x B – po raz pierwszy dostępną w tym roku w Polsce) osobno dla półkuli północnej i osobno dla południowej. Dopasowanie antygenów wirusowych w szczepionce do aktualnie krążących wirusów grypy z każdym rokiem jest coraz lepsze a skuteczność szczepionek sięga zazwyczaj 90%. Szczepionka pobudza układ odpornościowy, więc jeśli zachorowanie na grypę wystąpi pomimo zaszczepienia, to przebieg choroby jest zazwyczaj krótszy, łagodniejszy, mniej zaraźliwy dla otoczenia i najczęściej bez groźnych dla zdrowia i życia powikłań. Zaszczepić się można i warto w każdym momencie w sezonie grypowym, nawet teraz, choć na przyszłość warto o tym pamiętać w porze jesiennej. Jedna dawka szczepionki powinna zapewnić ochronę przed zachorowaniem na grypę już po 2 tygodniach od podania. Ochrona ta utrzymuje się przez jeden sezon. Dzieci poniżej 8 roku życia, szczepione po raz pierwszy w życiu, wymagają podania dwóch dawek szczepionki w odstępie co najmniej 4 tygodni.
Obecnie mamy do czynienia z niechęcią do szczepionek. Czy istnieją przeciwwskazania do szczepienia przeciwko grypie?
Jedynym ważnym przeciwwskazaniem jest ciężka reakcja alergiczna na składniki szczepionki (np. białka jaja kurzego, na bazie których przygotowywana jest szczepionka). Inne alergie nie stanowią przeciwwskazania. Objawy ostrej choroby lub zaostrzenie choroby przewlekłej są wskazaniem do przesunięcia terminu szczepionki. Szczepionka na grypę jest bezpieczna i nie związana z wystąpieniem istotnych zagrożeń zdrowotnych. Niektóre osoby, zwłaszcza te, które szczepią się po raz pierwszy, mogą po niej odczuwać bóle mięśniowe, gorączkę, lub osłabienie, które ustępują samoistnie po 1-2 dniach. Sporadycznie (raz na milion szczepień) występuje porażenie nerwów obwodowych, które zwykle wycofuje się bez trwałych następstw. Jest to taki rodzaj powikłania, który zdecydowanie częściej zdarza się po zachorowaniu na grypę.
Dr n. med. Marta Serwańska-Świętek
Specjalista chorób wewnętrznych, nefrologii i transplantologii klinicznej