Neurologia

Neurologia to prężnie rozwijająca się dziedzina medycyny, której istotą jest diagnostyka oraz leczenie schorzeń związanych z funkcjonowaniem obwodowego i ośrodkowego układu nerwowego. Ośrodkowy (centralny) układ nerwowy uchodzi za centrum dowodzenia całego organizmu, integrujące każde jego działanie, np. odbieranie i przetwarzanie bodźców. Składa się z mózgu i rdzenia kręgowego, które odpowiadają za podtrzymywanie funkcji życiowych ustroju. Natomiast obwodowy układ nerwowy – zbudowany z 31 par nerwów rdzeniowych i 12 par nerwów czaszkowych – tworzy system umożliwiający odbiór bodźców czuciowych i przewodzenie pobudzeń z mózgu do wszystkich narządów ciała. Gdy którykolwiek z elementów tego złożonego systemu przestaje działać prawidłowo, zadaniem neurologa staje się wskazanie źródła problemu i znalezienie rozwiązania. 

Lista chorób wynikających z dysfunkcji lub uszkodzenia układu nerwowego jest bardzo długa i wciąż jeszcze otwarta – wraz z postępem medycyny nauka poznaje kolejne tajemnice ludzkiego mózgu i powiązanej z nim sieci nerwowej. Pod opieką lekarza neurologa mogą być m.in. pacjenci z:

• zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych,
• zapaleniem nerwów wzrokowych i rdzenia kręgowego,
• nowotworami mózgu, np. oponiakiem, glejakiem,
• przebytym udarem niedokrwiennym mózgu,
• zaburzeniami rozwojowymi, np. mózgowym porażeniem dziecięcym, fakomatozą (chorobą skórno-nerwową),
• zaburzeniami ruchowymi, np. chorobą Parkinsona,
• zespołami otępiennymi, np. chorobą Alzheimera,
• chorobami neurogenetycznymi, np. padaczką, chorobą Wilsona, chorobą Krabbego, pląsawicę Huntingtona,
• chorobami demielinizacyjnymi, np. stwardnieniem rozsianym, poprzecznym zapaleniem rdzenia, chorobą Devica, chorobą Schildera,
• pourazowymi zmianami w obrębie układu nerwowego, np. krwiakiem nadtwardówkowym bądź podtwardówkowym, krwotokiem śródmózgowym lub podpajęczynówkowym, neuropatią obwodową,
• uszkodzeniami popromiennymi,
• wodogłowiem normotensyjnym,
• uciskiem na nerwy rdzeniowe, np. rwą kulszową,
• migrenowymi bólami głowy.

Neurologia jest dziedziną pokrewną psychiatrii – wiele chorób o podłożu neurologicznym wiąże się z występowaniem zaburzeń psychicznych, których źródło może tkwić w osłabieniu czy uszkodzeniu układu nerwowego. Psychiatrię od neurologii formalnie oddzielono stosunkowo niedawno, bo dopiero w latach 50. XX wieku, gdy powołano do istnienia American Psychiatric Association. Współcześnie mówi się o istnieniu trzeciej, odrębnej specjalności – neuropsychiatrii. Obok neurologii funkcjonuje też neurochirurgia, które istotą jest prowadzenie leczenia operacyjnego schorzeń układu nerwowego. Opieka nad najmłodszymi pacjentami leży w zakresie neurologii dziecięcej.

Konsultacja z neurologiem, zwanym potocznie „lekarzem od nerwów” czy też „lekarzem od mózgu”, jest wskazana u osób, które zauważą u siebie jakiekolwiek dolegliwości ze strony układu nerwowego, zwłaszcza jeśli utrzymują się one przez dłuższy czas.

Są to m.in.

• nawracające bóle głowy oraz innych części ciała (kończyn, kręgosłupa, szyi, karku),
• problemy z utrzymaniem równowagi i koordynacją ruchową, niezborność ruchowa (ataksja),
• drżenie mięśni i rąk, skurcze (w tym tiki), niedowłady, osłabienie siły mięśniowej (miastenia, miopatia, miotonia),
• uczucie mrowienia w kończynach,
• zaburzenia czucia, widzenia (podwójne widzenie, drganie powieki) i mowy, szumy uszne, 
• zaburzenia świadomości, zawroty głowy i omdlenia,
• omamy i urojenia,
• kłopoty z pamięcią,
• zaburzenia snu, bezsenność,
• dysfunkcja zwieraczy (nietrzymanie moczu, kału).

Warto jednak pamiętać, że objawy neurologiczne miewają różne przyczyny i nie zawsze są bezpośrednio związane z chorobą układu nerwowego. Mogą wynikać np. z przebytej infekcji, choroby metabolicznej (cukrzycy), choroby układu krążenia (miażdżycy) czy choroby alkoholowej, które wywierają wpływ na pracę mózgu.

Diagnostyka chorób układu nerwowego składa się z dwóch etapów: szczegółowego wywiadu z pacjentem i dokładnego badania przedmiotowego. Konsultację rozpoczyna wywiad lekarski – neurolog zadaje pytania dotyczące objawów występujących u pacjenta, ich nasilenia, zażywanych leków i wykonanych wcześniej badań (dlatego warto mieć ze sobą dokumentację medyczną). Pyta również o schorzenia neurologiczne w najbliższej rodzinie oraz różne aspekty trybu życia pacjenta, m.in. rodzaj wykonywanej pracy, ekspozycję na stres, sposób odżywiania, nałogi. Przed wizytą u neurologa dobrze jest przygotować dziennik zawierający opis objawów i towarzyszących im dolegliwości, ze wskazaniem okoliczności występowania. Im więcej szczegółów i konkretów zawiera dziennik, tym większa jest szansa na otrzymanie szybkiego i jednoznacznego rozpoznania lekarskiego i odpowiednio dobranego leczenia farmakologicznego. 

W czasie wizyty u neurologa specjalista sprawdza czynność układu nerwowego pacjenta, m.in. poprzez obserwację reakcji organizmu na różnego rodzaju bodźce z otoczenia. Jeśli zauważy jakiekolwiek nieprawidłowości lub odchylenia od normy, może zlecić dalsze badania diagnostyczne (i najczęściej tak właśnie się dzieje) lub – gdy objawy są jednoznaczne – od razu postawić diagnozę lekarską. Zwraca uwagę na budowę ciała pacjenta, jak również kontroluje zachowania ruchowe w obrębie głowy, tułowia i kończyn przy użyciu narzędzia zwanego młotkiem neurologicznym. Badaniu podlega kilka podstawowych odruchów, m.in. odruch kolanowy i skokowy oraz odruchy pochodzące z mięśni dwugłowego i trójgłowego ramienia. Ponadto neurolog weryfikuje występowanie właściwego czucia oraz prawidłowość takich funkcji jak chód i mowa. Jest to fundament diagnostyki i punkt wyjścia do prowadzenia dalszych badań.

Podstawowe badania krwi, jakie warto wykonać z myślą o wizycie u neurologa, to morfologia, rozmaz krwi obwodowej, odczyn Biernackiego, CRP oraz analiza moczu. Rolę pomocniczą w diagnostyce schorzeń układu nerwowego pełnią takie badania, jak: stężenie cholesterolu całkowitego we krwi (CHOL), profil lipidowy (lipidogram), glukoza na czczo, kreatynina, TSH. 

Nieocenione znaczenie diagnostyczne w neurologii mają też badania obrazowe, których przeprowadzenie najczęściej jest konieczne do ustalenia rozpoznania. Wciąż wykonuje się RTG czaszki i kręgosłupa, choć ich rola uległa zmniejszeniu wraz wprowadzeniem tomografii komputerowej (TK) i rezonansu magnetycznego (MR). Badanie RTG neurolog zleca zwykle w przypadku niezbyt rozległego urazu (złamania, wgniecenia kości) lub choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa. 

Podstawową metodą diagnostyki obrazowej pozwalającą na oceną przestrzeni wewnątrzczaszkowej w schorzeniach ośrodkowego układu nerwowego od lat pozostaje tomografia komputerowa, która ma zastosowanie nawet u chorych w ciężkim stanie i w przypadkach nagłych, takich jak udar niedokrwienny mózgu czy krwotok wewnątrzczaszkowy. Obecnie obserwuje się gwałtowny postęp technologiczny w zakresie TK, co ma duże przełożenie na możliwości diagnostyczne w neurologii. 

Technologia MR też nie stoi w miejscu. Rezonans magnetyczny wykazuje wysoki stopień czułości w wykrywaniu nawet bardzo drobnych zmian patologicznych przy szczegółowym odwzorowaniu morfologii mózgowia. To sprawia, że MR jest metodą powszechnie stosowaną  nie tylko w badaniu guzów wewnątrzczaszkowych, ale także w lokalizowaniu małych ognisk niedokrwiennych i demielinizacyjnych. 

Jeśli chodzi o diagnostykę obrazową w neurologii, najmniejsze zastosowanie ma podstawowe badanie USG – sprowadza się w zasadzie tylko do rutynowego wykonywania przezciemiączkowego badania USG u noworodków i niemowląt, które umożliwia m.in. wstępne, małoinwazyjne wykrywanie wodniaków przymózgowych, wodogłowia, krwotoków wewnątrzmózgowych i wielu wad rozwojowych. Zupełnie inne możliwości oferuje Doppler USG. Kolorowa ultrasonografia dopplerowska daje wgląd w tętnice dogłowowe odcinka szyjnego. Jest kluczowa w kwalifikacji do neurochirurgicznego leczenia operacyjnego lub wewnątrznaczyniowego.